شرایط آب و هوایى :

آب و هواى شهرستان سراوان گرم و خشک ،بیابانى ، کویرى و کم باران است. در تابستان هواگرم و در زمستان معتدل مى‏باشد، بادهاى موسمى هند در تابستان و بادهاى غربى مدیترانه‏ اى در زمستان موجب ریزش باران بصورت پراکنده در این شهرستان مى‏شوند.از مهمترین باد هاى منطقه مى توان به "گوریچ " اشاره نمود که در فصل زمستان از شمال به جنوب مى وزد و سرما به همراه دارد . " لوار " در فصل تابستان در این منطقه مى وزد و داراى گرماى سوز ناکى است که دماى هوا به 46 درجه سانتى گراد نیز میرسد . میانگین بارش سالانه در این شهرستان 6/104 میلی متر و متوسط دمای آن در سال 82 از 43 الی 4- درجه سانتی گراد درتغییراست .

 پوشش گیاهی
گیاهان دارویى : گیشر ، کنا ، ترات ، زیروک ، برشتوک ، داز ، گلمروک ، پنیر باد .
داز _ از جوشانده این گیاه براى درد سینه استفاده مى شود
گلمورک _ این گیاه خواص دارویى نظیر درد کشى و سم زدایى دارد هنگامى که حیوان گزندهاى مثل مار فردى را نیش بزند از ان براى سم زدایى استفاده مى شود .
پنیر باد _ این نوع بوته جزو پوشش گیاهى اصلى منطقه گشت است که داراى برگ هاى گوشتى و سبز رنگ مى باشد و خاصیت درمانى دارد . همچنین از خاک در برابر طوفان محافظت مى کند
درخت گز : درختان مسن و تنومندى که در بسیارى از نقاط این منطقه روییده است در برابر طوفان هاى شن و خشکسالى بسیار مقاوم و جلوى گرد وخاک را نیز مى گیرد .

منابع آبی
آب این شهرستان ازطریق 1269حلقه چاه 330 رشته قنات 272 رشته چشمه با میزان آبدهی 183میلیون متر مکعب و رودخانه های ماشکید با میزان آبدهی متوسط سالانه 80 میلیون متر مکعب تامین می شود.
قنات ها : از دیر باز مهمترین منبع تامین آب پس از رودخانه هاى فصلى مى باشد بطورى که گویاى فرهنگ کهن این دیار مى باشند و هر کدام بین 100 تا 5000 سال قدمت دارند در نقاط مختلف این شهرستان ، به چشم مى خورد برخى از انها بیش از 20 کیلو متر طول دارند . بناى این قنات ها از نظر فن آورى در ان زمان بهترین مهندسى را داشته اند و شیب انها طورى طراحى شده است که آب از مادر چاه تا مظهر قنات به راحتى جریان دارد .
از مهمترین رودخانه ها این شهرستان مى توان به ماشِکیلْ (ماشْکِیدْ) ،سیمش ،روتک. ورودخانه شمس آباد اشاره نمود .
. رودخانه ماشکید که از دامنه جنوبى شهرستان از نزدیکى خاش سرچشمه مى گیرد که پس از عبور از بخش زابلى ، جنوب سیب وسوران و شمال بم پشت ، جنوب اسفندک و کوهک را مشروب مى کند .

ارتفاعات :
از مهمترین ارتفاعات این شهرستان مى توان به بَمْ پُشْتْ - بیرکْ ،کوه سفید گشت ، کوه سیاجان وکوه سرخ در بم پشت اشاره نمود. رشته کوه سیاهان طولانى ترین رشته کوه در این شهرستان مى باشد که از نزدیکى هاى تفتان شروع و تا ناهوک در محدوده پاکستان ادامه دارد

 جغرافیاى انسانى
دین و زبان
مردم شهرستان سراوان دین اسلام را دارا هستند و اکثریت داراى مذهب تسنن مى باشند . زبان مردم سراوان بلوچى و در هر یک از مناطق شهرستان گویش و لهجه خاصى وجود دارد . و زبان فارسی نیز رایج است

 جمعیت:
جمعیت شهرستان سراوان بر اساس سر شمارى در سال 1385 ، 246100نفراست که از این تعداد 94987 آن شهرى و 148170 نفر روستایى مى باشند .
خوراک
خوراک هاى محلى با استفاده از مواد اولیه موجود در منطقه تهیه مى شود .
شو لو و کشک از آرد ذرت آرد گندم و ادویه مخصوص تهیه مى شود .
تباهه خوراکى از گوشت بوده است گوسفند را به مدت یک تا دو سال پروار و ذبح مى کنند ، گوشت انرا تکه تکه کرده و پس از اندود نمک ، زرد چوبه و پودر انار دانه معمولا در فضاى باز و یا داخل اتاق بزرگ آویخته و پس از خشک شدن در فصل زمستان از ان استفاده مى گردد .
شیرینى جات ، حلوا شکرى ، حلوا برى ، حلوا چنگال ، حلوا خرمه اى ، حلوا آبى
ترشى جات : حرام ( ترشى لیمو ) ترشى انبه

سوغات شهرستان
سوزن دوزى ، سفال کلپورگان ، خرما ، حصیر بافى و سکه دوزى مى باشد
.
تحصیلات
. میزان باسوادی شهرستان در سال 82 ، 1/69 درصد بوده است .در سال تحصیلی 83-1382تعداد کل دانش آموزان مقاطع مختلف تحصیلی( بدون بزرگسالان و مراکز تربیت معلم ) شهرستان 60502 نفر بوده که 23/11 درصد از دانش آموزان استان را تشکیل می دهد.از کل دانش آموزان این شهرستان 06/62 درصد در مقطع ابتدائی ، 10/23 درصد در مقطع راهنمائی ، 49/14 درصد در مقطع متوسطه و 59/9 درصد در مقطع متوسطه در رشته های فنی و حرفه ای و کار و دانش مشغول به تحصیل می باشند . 38/44 درصد از کل دانش آموزان شهرستان سراوان دانش آموزان دختر تشکیل می دهند و سهم دانش آموزان مناطق روستائی نیز94/60 درصد می باشد.در سال تحصیلی 83-1382 در شهرستان سراوان ،143 دانشجو در حال تحصیل بوده که از این تعداد 90 در صد در در دانشگاه آزاد و 10 درصد در دانشگاه پیام نور مشغول به تحصیل بوده اند

جغرافیاى اقتصادى
از قابلیتها و توانمندیهای این شهرستان که می تواند باعث رشد و توسعه سراوان گرددمی توان به موارد ذیل اشاره کرد:
1- معادن شهرستان علی الخصوص معادن کوه بیرک
2- مرز
3- صنایع دستی( سوزن دوزی ، سکه و آیینه دوزی و جواهر سازی از صنایع دستی رایج در سراوان می باشد.)
4- کشاورزی و دامپروری ( در سال زراعی 83-1382 سطح زیر کشت محصولات زراعی و باغی شهرستان سراوان بالغ بر 25471 هکتار بوده است که 9/15 درصد از سطح زیر کشت استان را تشکیل می دهد . در شهرستان سراوان، 16203460هکتار مرتع وجود دارد که به علت خشکسالی از سال 80 تاکنون هیچ علوفه ای از آن برداشت نشده است.)
5- جاذبه های گردشگری و میراث فرهنگی که در قالب صنعت توریسم فابل بررسى بوده و به تفکیک شامل موارد ذیل است :

5-1جاذبه هاى تاریخى - مذهبى سراوان
قلعه سب
این قلعه از سالمترین و زیبا ترین قلعه هاى دوره اسلامى بلوچستان مى باشد . این قلعه زیبا و مستحکم در روستایى به همین نام در فاصله 45 کیلو مترى جنوب غربى شهر سراوان در بخش سیب سوران این شهرستان واقع شده است . این بنا با مصالح عمده خشت و گل بروى صخره اى طبیعى ساخته شده است . پلان و فرم اصلى ان بصورت قاعده هرم با مقطع مستطیل مى باشد به صورتى که هر چه به ارتفاع بنا افزوده مى شود از حجم ان کاسته مى شود این بنا نزدیک به 37 متر ارتفاع دارد و از دو قسمت اصلى تشکیل شده است یکى حصار و مجموعه سازه ها و الحاقات خارجى و داخل ان و دیگرى بناى اصلى قلعه که در مرکز حیاط قرار گرفته است .

قبرستان قدیمی گشت :
قبرستان مزبور در قسمت سفلای گشت واقع و مربوط به هزاره اول قبل از میلاد می باشد در پویش های باستان شناسی انجام شده آثاری از سنگ نگاره ها که مربوط به ساکنین قدیمی گشت بوده اند یافت شده است .

قلعه کنت
در 80 کیلومترى جنوب غربى شهر سراوان در روستا ى کنت بخش هیدوچ این شهرستان واقع شده است .این مجموعه روى صخره اى طبیعى در سه طبقه ساخته شده است ورودى این قلعه در قسمت جنوبى ان در حدود 13 متر از سطح زمین ارتفاع دارد که به حیاط جنوبى قلعه منتهى مى شود .اطراف حیاط مرکزى طبقه عامه نشین مى باشد که داراى 11 اتاق ، شامل اصطبل ، انبار ، و .... است و پله اى در شمال قسمت حاکم نشین قلعه ارتباط انرا با سایر طبقات فراهم مى کند . راهرویى در قسمت شمالى اتاق ها قسمت شرقى قلعه را به مرتبط مى سازد در ضلع غربى دو برج نگبانى و همچنین دور تا دور قلعه غلامگرد جهت حفاظت قلعه و دفاع از ان است . این قلعه به دستور حاکم محلى و توسط معماران بومى در دوره افشاریه ساخته شده است .

شهرتاریخى جالق
یکی از قدیمی ترین نقاط سروان جالق است. جالق محل سکنی اولیه یعقوب لیث و مامن اصلی عیاران همراه وی بوده که قلعه های مربوط به یعقوب لیث و صفاریان در این شهر موجودند.

تپه روباهک :
از جمله سنبل های تاریخی که در زمره جذابیت های خاص این شهرستان می باشد که براساس نظر کارشناسان امر از نظر سابقه تاریخی قدمت آن به شهر سوخته زابل می رسد که با انجام کار کارشناسی و تهیه و تامین اعتبارات کافی و بیرون اوردن زمینه های سابقه تاریخی این شهرستان و اهمیت آن در گذشته خواهد شد .

5-2جاذبه هاى فرهنگى
از ان جایى که این منطقه از زمانهاى گذشته یکى از مناطق محروم و دور افتاده بوده و در نقطه صفر مرزى واقع شده است کمتر مورد توجه بوده و از علوم و فنون جدید بهره کافى را نبرده اما با این حال پس از شروع به کار مدارس حکومتى عده اى از جوانان این شهرستان از خود نبوغ نشان داده اند که از ان جمله مى توان به دکتر رحمانى اشاره نمود .حمید الله مراد زهى در رشته حقوق سر آمد منطقه بود بطورى که بعنوان عضو شوراى تدوین قانون نظام مقدس جمهورى اسلامى در مجلس خبرگان حضور داشت . مولوى شهداد مسکانزهى نیز از مشاهیر و علماى منطقه است که از وى بیش از 20 جلد کتاب در زمینه تالیف و ترجمه علوم و معارف اسلامى به یادگار مانده است . مولوى عبد العزیز ساداتى نیز از مشاهیر منطقه است که با احیاى حوزه علمیه دارالعلوم زنگیان که از ان طلاب زیادى فارغ التحصیل شدند خدمت زیادى به مردم منطقه نمود.علاوه بر مشاهیر نامبرده از جاذبه هاى فرهنگى منطقه میتوان به موارد ذیل اشاره نمود :

مسجد جامع دزک
این مسجد در روستایى به همین نام در سه کیلومترى شرق سراوان واقع شده است و از جمله مساجد اولیه و کهن استان به شمار مى رود . مصالح اصلى و اولیه مسجد از خشت خام و ملاط گل است .
براى اولین بار در متون تاریخى از این بنادر در قرن چهارم هجرى نام برده شده تا کنون به دفعات باسازى شده است و معمار ان سعى نموده که با استفاده از عناصر معمارى ساده تزئینى بهمسجد جلوه اى خاص بدهد از جمله مى توان به تزئینات داخل شبستان تابستانى در جبهه غربى اشاره نمود . دیوار هاى داخلى و شمالى جنوبى و غربى داراى طاق نماهاى تزئینى و تزئینات دندان موشى است که میتوان ان را صورت اولیه مقرنس کارى به شمار آورد . از قسمت هاى اصلى مى توان به شبستان هاى غربى و شرقى ، حیاط مرکزى و چله خانه اشاره نمود .

کارگاه قدیمى سفال کلپورگان:
بناى این کار گاه هنرى به یادگار مانده از هنر سفال گرى هزاره هاى قبل از میلاد منطقه است در روستایى به همین نام در فاصله 25 کیلو مترى جنوب شرق شهر سراوان و در فاصله 100 مترى قسمت جنوبى جاده آسفالته سراوان ، بم پشت واقع شده است . خاک این منطقه دارای مقدار زیادی رس است که موجب شده تا در گذشته و حال صنعت سفالگری و کاشی تزئینی در آن رونق زیادی داشته باشد. طورى که سفال آن به نقاط بسیاری صادر می گردیده است.
5
5-3جاذبه هاى طبیعى
سنگ نگاره ها از مهمترین جاذبه هاى طبیعى- تاریخى شهر سراوان مى باشند که از مهمترین آنها میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:

سنگ نگاره شیر پلنگان
این اثر در فاصله 12 کیلومترى شمال سراوان و در ادامه مسیر دره کندیک و در محلى بنام دره شیر و پلنگان که از رشته کوههاى سیاهان سراوان مى باشد واقع شده است . در داخل دره کندیک پس از طى مسافتى به محلى مى رسیم که دره در ان قسمت بسیار تنگ تر و کم عرض تر مى شود عرض ان به حدود 8 تا10 متر و حدود 5/2 متر ارتفاع مى رسد این دره را به واسطه وجود نقوش خاص دره شیر پلنگان مى نامند چرا که در این نقش یک حیوان درنده همانند پلنگ یا شیر با دمى بلند برافراشته بر روى صخره اى در ارتفاع 5 مترى به همراه نقوش کم رنگ ومحو چهار انسان دیده مى شوند که در میان این نقش انسان نفر دوم از سمت راست داراى وضوح بیشترى است و به نظر مى رسد این چهار نفر در حال دویدن به دنبال هم و یا اجراى مراسمى خاص مى باشند . در سمت راست دره به طرف شمال نقش انسانى دیده مى شود که بزى را شکار کرده و گردن ان را گرفته و در حال کشیدن ان با خود است در سمت چپ دره صخره اصلى در ارتفاع حدود 14 مترى دیده مى شود این محل به علت ارتفاع زیاد و عدم راه دسیابى به ان نقوش انسانى و حیوانى متنوع بدون نظم و انسجام و یکپارچگى در کنار هم قرار گرفته است . از جمله نقوش کهن و اولیه این صخره مى توان به گله اى متشکل از هفت بز وحشى با شاخ هاى بلند و بدن کشیده با یک نقش انسان در کنار هم مى باشند نقوش دیگرى بعدا بروى این تصاویر نقش شده و جدید تر مى باشند و عبارتند از نقش انسان برهنه با بدن کاملا مثلثى شکل و نقوش و پنجه هاى دست انسان و نقوش حیوانى همانند نقش پلنگ با شیر و یا نقش دو شمشیر و .....

سنگ نگاره دره نگاران ناهوک
در هفتاد کیلو مترى شمال غرب شهر سراوان و در فاصله 36 کیلو مترى شمال غربى روستا ناهوک بخش جالق شهرستان سراوان در دره اى بنام دره نگاران مجموعه اى کم نظیر از نقش و نگار بر روى صخره ها ایجاد شده است این محل در انتها ى دشت سر دشت ناهوک دقیقا در انتهاى دشت آبرفتى سر دشت قرار گرفته داراى آب و هوایى مصفا و دره اى پر آب مى باشد . وجه تسمیه این محل بر گرفته از نگار گرى ها اصیل و تحسین بر انگیزى است که نگار گران دوران گذشته از خود بر سینه صخره ها به یادگار گذاشته اند .به نظر مى رسد مهاجرانى در اولین هزاره هاى پیش از میلاد به این سر زمین واردشده و با بومیان ان بر سر تصاحب محل به جنگ و ستیز پرداخته و عاقبت بر آنان پیروز شده اند . مهاجمان غالبا سوار بر اسب با شمشیر با تیر و کمان و کمند و در حال جنگ و شکار با مردمان پیاده بومى مى باشند عمده ترین نقوش دره نگاران عبارتند از نقوش انسانى و نقوش حیوانى .
1_ نقوش انسانى به دو صورت برهنه و دیگرى ملبس مى باشند
2_ نقوش حیوانى ، حیواناتى همچون اسب ، خر وحشى ( گورخر نژاد ایرانى بدون خط ) قوچ ، بز ، مار ، گاو کوهاندار ، شتر دو کوهانه ، سگ ، گرگ ، رو باه ، شغال ، یوز پلنگ و .... مى باشند که تمامى سطوح صخره هاى این دره را آذین بسته اند .

تپه نمکى
پدیده اى طبیعى و کم نظیر آرمیده در نقطه میانى روستاى گشت واقع در شهرستان سراوان است شامل تپه اى نمکین مملو از املاح معدنى است که آرام آرام از دل آب جوشیده و بر سطح زمین روان مى گردد تپه حاصله نمک به جا مانده از این آب است . این مکان در گذشته مورد احترام وزیار ت مردم بوده است . در زمان زلزله از ان آب فوران میکرده و مردم محلى معتقدند در صورتى که پاى دزد را در ان فرو برند در ان گیر مى کند و براى رهایى از ان باید حیوانى قربانى کنند .
از دیگر آثار و جاذبه هاى طبیعى در این شهر مى توان به باغات نخیل ، درخت کهن‏سال سرو سرجو، چشمه های زبیای آهوران....... اشاره نمود.

راهکارهای پیشرفت و توسعه سراوان
علیرغم راههاى رشد اقتصادى در این شهرستان ،مواردی همچون بیکاری ، خشکسالی ، عدم وجود واحدهای صنعتی بزرگ و محرومیت ناشی از عدم توجه درست مانع رشد و توسعه این شهرستان شده است راهکارهای پیشرفت و توسعه سراوان شرح ذیل می باشند:
1- توجه به زیرساختهای توسعه ( راهسازی و راه اندازی فرودگاه ، توسعه ارتباطات )
2- مهار آب رودخانه های فصلی و بویژه رودخانه های مرزی
3-توجه به عمران روستایی و گسترش قضاهای آموزشی ، بهداشتی
4-حفظ ، حرمت و شناساندن آثار تاریخی ، میراث فرهنگی و جاذبه های گردشگری
5-توجه به توسعه منابع انسانی بعنوان یکی از عوامل مهم توسعه ( توجه به آموزش و پرورش و مراکز آموزش عالی )
5-فعال نمودن بازارچه های مرزی و گمرک مستقل
6- فعال نمودن پست قرنطینه دامی کوچک
7- اتمام مطالعات اکتشافی معادن شهرستان بویژه معادن کوه بیرک و بهره برداری از آنها
8- راه اندازی گمرک رسمی کوهک برای توسعه صادرات و تجارت سالم

4- جغرافیاى تاریخى
4-1وجه تسمیه
شستون مرکز شهرستان سراوان است و هم اکنون شهر سراوان نامیده مى شود ، در گذشته به ان سر استون ، شستون و شهستان اطلاق مى شده است .
سراستون : منطقه اى که در ان بارندگى زیاد اتفاق مى افتد .
شستون : چشمه جوشان با توجه به رشته قنات جارى در شهر سراوان و فراوانى آب .
شهستان : تمام حکام منطقه از این دیار برخاسته اند .
( " سرا به معناى جا و مکان و "وان " به جاى مرتفع و بلند اطلاق مى شود ) بطورى که در مکاتبات پس از سال 1307 رسما از این منطقه به عنوان سراوان یاد مى شود .

4-2پیدایش یا خاستگاه دوره هاى تاریخى
نخستین و مهمترین سکونتگاههاى اولیه و آبادى هاى شهرستان سراوان در مناطقى همچون جالق ، زابلى ،ناهوک ، سب ، کنت ، کوهک ، دزک در حاشیه و یا در نزدیکى رود خانه هاى این شهرستان پدید آمده است .عوامل طبیعى همچون زلزله و یا قحط سالى موجب کوچ مردم از این منطقه گشته است با کاوش روى تپه هاى باستانى مى توان زوایاى دیگرى از تاریخ کهن منطقه را شناسایى نمود و به ان دست پیدا کرد

4-3پیشینه باستانى و تاریخى سراوان
آثار کشف شده و شواهد تاریخى ، تپه ها و محوطه هاى باستانى و سنگ نگاره هاى به جا مانده از دوران گذشته ، قبرستان هاى تاریخى حکایت از سکونت هاى انسانى در هزاره هاى پیش از تاریخ در منطقه را دارد.بطورى که این آثار متعدد تاریخى و باستانى ، شهرستان سراوان را به گهواره تاریخ تمدن مبدل ساخته است . ا کنون بیش از 420 اثر فرهنگى ، باستانى و تاریخى در این شهرستان مربوط به دوران هاى پیش از تاریخ ، تاریخى و اسلامى شناسا یى شده است که این آثار سراوان را به یک موزه از تکامل انسان در عصر شکار ، شبانى و کشاورزى مبدل نموده است بدون شک در عصر پیش از تاریخ فرهنگ هاى متعددى در منطقه در حاشیه رود خانه بزرگ این شهرستان وجود داشته است که بقایاى انها به صورت محوطه ها و تپه ها شناسایى گردیده است . علاوه بر دوران پیش از تاریخ در شهرستان سراوان آثار فراوانى نیز از دوره هاى تاریخى ( خصوصا سلسله هاى اشکانى و ساسا نى ) شناسایى شده اند که از مهمترین انها مى توان به تپه هاى میر على جالق ، تپه هوشک ، تپه کلانک بخشان ، تپه مهرگان و .... اشاره نمود . از مهمترین آثار دوره اسلامى در شهرستان سراوان نیز مى توان به یکى از کهن ترین مساجد استان در روستاى دزک و همچنین مجموعه اى از مقابر ، مساجد و مناره ها و گورستان ها و قلاع و استحکامات نظامى و تدافعى و مسکونى دوره اسلا مى اشاره نمود که نشانگر تداوم استقرار و سکونت در این منطقه از هزاره هاى پیش از تاریخ تا عصر حاضر مى باشد .