ضرب المثل های بلوچی
کچک اشتاپ،گولڈے کور کاریت .
اگر سگ در زمان زایمان عجله کند توله هایش کور به دنیا می آیند.این ضرب المثل در مورد کسانی است که در کار خود عجله داشته باشند.
وَه منو وه کچک،آمین شوت پونیں نچت.
افسوس برمن،افسوس بر سگ من که فصل جمع آوری خرما تمام شد در حالی که خرمای پوسیده ی هم جمع نکردیم.
در تاسف بر زمانهای از دست رفته گفته می شود.
کچک نشانگ گٹ گرگنت.
نشانی سگ گاز گرفتن است در مورد کسی که کار خوبی انجام دهد و در عوض از طرف مقابل به او بدی برسد.
ناگن بدے ،کچک ءَ بگر لنگاں.
نانه بدے سگک بگیر لنکگ.
به سگ نان می دهی تا عاقبت خودت را گاز بگیرد.
زردیں کچک،براتیں تولگءِ.
سگ زرد برادر شغال است.
روبا انگوراں نرسی گوشی ترپشاں.
رویاه به انگور ها نمی رسد می گوید ترش هستند.
گوکا پءَ لاگری،براته پءَ نداری سل مکاں?
گاو را به لاغری و برادر را به نداری نگاه مکن.
تئو ونتا ماں در برتا.
تو دانش آموختی ،من دانشمند شدم.
ضرب المثل های بلوچی همراه ترجمه فارسی
# نامی گر و جاهی بل = name qer jahi bel
همین که اسم کسی را بگیری - جاهش را خالی بذار که سریع پیداش می شه
# سر په طمع گار بیت = sar pa tama"a ghar bit
کسی که طمع و آز داشته باشد سرش را به باد می دهد
# مردش جوست کوت جنت کجایین گوشتی دوکسیچو آیینت mardesh jost kot janet kojai"ent gho"ashti doksicho ai"ent
از مرد سئوال کردند که زنت کدومه گفت خواهر خانمم اونه (همیشه از دیگران مایه میگذارد )
# ای دیم سیاهیا دل سیاهی بهترن ay dim seyahiya dele seyahi behteren
بجای اینکه صورتم سیاه همان بهتر که دلم سیاه بشه ( تمام غم و اندوه را به دل می کشم اما نمی گذارم کسی از اوضاع نابسامان ما خبردار بشه )
# پیل اگه کپتگو وارنت پوستی لیرهی بارنت pil agha kaptagho varent posti liraey barent
فیل هرچه ضعیف و مردنی باشد فقط پوستش بار یک شتر نر است
# پوزا بورت حون دپا رچیت pooza boret houn dapa rechit
چنانچه بینی را ببری خون وارد دهن آدمی می شود (اگه به نزدیکان خود ضربه بزنیم ضرر متوجه خود ما می شود )
# طلاها چه منت په خاکئن telaha che menat pa haken
طلا را هر چه توی خاک نگه بداریم آسیب نمی بیند ( آنچه را که حساب پاک است . . . ..
# کنری که بر کنت دوکا مه سر وارت konare ke bar kant doka ma sar"a vart
درخت کنار که ثمر می دهد بچه ها بطرفش سنگ پرتاب می کنند - سنگ به سرش می خوره ( جواب نیکی را به بدی دادن )
# هوشتری که شومن چراگاهی دیرن hoshtere ke shomen cheraghahi diren
شتری که شوم و ذلیل باشه واسه چرا راه دوری میرود -احتمال دزدیدن و گم شدن آن زیاد است-
# گاری داته مه شردا پشکری مه شوما ma sherd"a peshkeri ma shou"ma qari dat"a
چیزی را جای دیگه گم کرده جای دیگری را می گردد - = کار بیهوده کردن -
# چه شرین پیرئ داری چته cha sharen pir"e dari cheta
از خوب درختی چوب برداشته -- = با خوب کسی طرفه -
# مار ستر پیچ و تابن هودونگ دپا راست بیت mar satar paech"o taben hodonqe dapa rast bit
مار هرچه پیچ و تاب داشته باشه دم سوراخش راست میشه
# زهرین کرگی آپ داته zah"rin karaqi ap da"ta
درخت استبرق تلخ آب داده -- = کار بیهوده کرده --
# دست مله گا سردارن لوگئ رسی نیزگارن dast ma"la"qa sardaren loqe rasi nezqaren
در تیپ و راه رفتن مثل بزرگاست خونه که می رسه هیچی نداره دستش خالیه - مصداق = جیب خالی و پز عالی ---
# سورین پیش بوریت تا په رئدگا رسیت sorin pish bo"rit ta pa redaqa rasit
برگ درخت جنگل اول شور راببری بعد به اصلش می رسی = سختی بکش تا موفق بشی
# کپتگن کوه و جح جته جونپان kaptaqan koh"u j"ah jata jonpan
کوهها پایین افتادند و تپه ها رشد کردند = حاکم شدن آدمهای بی اصل نزاد سقوط آدمهای اصیل
# هر جن بی جودا سنبهی سیری har jan bi joda san"bahi siri مرد که بی براتا شان کن میری mard ke bi berate shank an miri عاکبت بالادی ردی زیری a"akebat baladi radea ziri
زنی بی ازدواج خودش را آرایش کرده - مردی که بدون برادر ادعای سروری دارد - آخر سری کاری دست خودشون می دهند
# دل په هوس میر نبیت del pa havas mir nabit سودا بی پیر نبیت souda bi pir nabit
کسی توی دلش آرزو بکند میر و سرور نمی شود -- معامله بدون پشتوانه نمی شود
# نر مزار کوهی پلنگ تولگ یار نبیت nar mazar kohi palanq tolaq"e yar nabit شیر ستر وارنت روباه چم دار نبیت shear satar varent robahe cham dar nabit تیگ بی جوهر کتانی آبدار نبیت tiq bie johar katani abdar nabit
شیر نر و پلنگ کوه با روبا رفیق و یار نمی شوند - شیر هرچه هوار خفیف باشد زیر منت روباه نمی رود -- کاردی که روی خاکروبه ها افتاده هیچ موقع شمشیر زهرآگین نمی شود
# مه دیر سرئن کورا مدار (ma dir saren kovra madar)- سیه مارئ بیلا مزیر ( (seyah mare biela mazir- بی بوندرئ سانگا مکن (bi bon"dare san"qa makan)- کم سر درئ همراه مبی (kam sar"dare hamrah mabi)- نوک کیسگئ واما مکن (nok kisaqe vama makan) - بارا گو حوش برا مبند (bara qu hosh bora maband)
توی رودخانه های که سرچشمه آنها خیلی دور است توقف مکن -- مار زنگی را بدون دلیل مزن - با بی بند و بار ازدواج مکن - با کسی که هیچ نمی داند همراه مشو - از تازه به دوران رسیده قرض نگیر -- بارت را با ریسمان ضعیف مبند
# پیرین کپوت رامگ نبیت piren kaput ramaq nabit
پرنده وحشی پیر رام نمی شه
# آپئ چه کندیا وارتگو تاسا ملوت ape cha kondiya vartaqo tasa malot
تو که آبت را با برگ دو لا شده جنگل نوشیدی ظرف مسی مخواه
# کوه سران لاشار وشین مه تلان کوزور(kohsaran lashar vashen ma tallan kozor )
بینگا موکئ مانئ و کرگوشکا مگون (binaqa moky mane karqoshka maqoun )
از جاهای خوب برای زندگی بالای کوه منطقه لاشار( شمال نیکشهر) و زمین پست منطقه سرباز
شهد عسل توی مومش است و گوشت خرگوش توی رانش
# شپ ستر تهارن نئ په ماتو گوهارا shap satar taharen ny pa mato qohara
شب هرچه تاریک باشه منتها آدم مادر و خواهرش را میبینه
# چه ئی سالا جی پاری cha ye sala ji pari
از این سال همون پارسال بهتر بود
# سانگ وتیگن که تری و ناکوگی پوسگن ( sanq vetiqen ke teri"o nakoqi posaqan ) د زندگن جودن هر به مرن گورئ محرمن ( da zendaqan jodan har ba moran qore mahraman)
ازدواج با خودی که شامل پسر خاله و عمه و دایی و عمو میشه بهتره که تا زنده ایم با ما می مانند و موقع مردن هم محرم ما هستند(از زبان خانم ها)
توی شرع اونا که از بستگان نیستند فقط نکاح را شامل می شوند موقع مردن عقد نکاح باطل و نامحرم هم می شوند ونمی تونند به مرده که قبلا زن یا شوهرش بوده دست بزنه
# یه نپرئ پترا گوات بارت ya napare patara qovat bart
زیر انداز یک نفر را باد می برد - تو هر کاری اتحاد لازم است .
# پوروشت منی شاهی گوراب (porosht meni shahi qorab) آچاری لوهین مه زرا ((achari lohen ma zera نیئ هچ کس منا سیاد نکن (ni hech kas mena seyad nakan ) آ پیشی بران یاد نکن (a pishi baran yad nakan )
شکسته لنج من -و لنگرش آویزان است - حالا هیچ کس مرا خویش و قوم خود نمی کند - از گذشته یادی نمی کنند (که من کمکشون کردم)
گرفتاری واسه هر کسی پیش میاد نباید موقع گرفتاری ان را تنها گذاشت
# تولگ اگئ منی سیادن (tolaq aqe mani siyaden ) بلئ نئ کئ منی سانگئ مردمن (bale nay ke mani sanqe mardomen )
روباه اگه از جنس من است اما نه واسه فامیل شدن (کسی به ادم ضعیف زن نمی دهدحتی اگه از خودشون باشه )
# باز برا مرد په دور سرین ساتان رپتگن (baz bara mard pa dor sarin satan raptaqan ) کادرئ واست بیت سر سلامت آتکگن ( kaderi vast bebit sar salamat a"tkaqan )
زیاد اتفاق افتاده که مرد به سفر می رود ولی چنانچه رضای خدا باشد بر می گردد (هر کاری با رضای خدا ممکن است )
# بور چه گوزا چابک چه لدا هرکس نتاچی زائ پئرئنی bor ch quoza chabok cha lada hark as natach zaye pereni
مرکب مجانی ترکه از نیزار هر کی نتازد باید تنبیه شود (هر کس از فرصت هایی که به او داده میشود استفاده نکند شایستگی هیچ را ندارد)
# شپ تهار ماهین جن تهار دیمین گوک جنوکین لیدئه وروکین ئی بهر هچ مردا مبئی shap tahar mahin jan tahar dimin qok janokin lidah varokin ye far hrch marda mabie
شب تار و زن اخمو گاو جنگی شتر ادم خوار نصیب هیچ کس نباشد (با آدم های بد نباید ارتباط داشته باشیم)
# بچ اگه لیگار و پچار ماتن بلئ مهری چه کولین عالما زیاتن bach aqa liqar"o pachar maten bale mehri cha kolin a"alama zeyaten
فرزند اگر علاف و از مادر کم نسلی باشد منتها دوستی اش نسبت به مادرش از تمام دنیا بیشتر است ( مهر خانوادگی نزاد و اصل نمی شناسد )
# واب اگه کسی یه گورا کرگوشک پسی یه vab aqa kasi ya qora karqoshk pasi ya
خواب زیاد اگر فایده ای داشت خرگوش بس که خوابیده باید گوسفندی می شد )
# هوشتر په دانکئ وای منو نیم دانکئ hoshter pa danke vay mano nim danke
شتر می فروشند یک دانه گندم وای من که نیم دانه گندم ندارم ( چیز ارزان واسه آدم ندار گرون است )
# مرد په نام مئریت نامرد په نان mard pa name morit na"mard pa nan
مرد واسه نام می میرد نامرد واسه نان
# وطنو حشکین دار vatan"o hoshkin dar
وطن اگه خشکسال باشد اما بهتر از جای دیگر است
# امیت بانوری نی سوهرین سریگ لوتی omit banori"e ni sohrin sariq loti
امید عروس شدن ندارد روسری قرمز می خواد (روسری که عروسها بعد ازدواج رو سرشون می گذارند
# شوهی گریت بی شوه گریت آ که سر تحتی برنت شیدگئ چنت shohi qeryt bishoh qeryt a ke sare tahti baran shidaqi jant
زن مرد دار گریه میکند زن بی مرد گریه میکند اونی که عروسی اش در حال برگزاریست اون هم بخاطر گریه جیغی میزند
( پول دار می نالد بی پول می نالد اونی که پول توی دستش هست اون هم جیغی می زند )
# لودوکین دنتانئ دیم په کپگن lu dokin dantane sar pa kapaqen
دندانی که تکان داره می خوره آخر سری می افتد
# واجه کوشو بچکهح برنت vajah kosho bochkah barent
منتظر مردن صاحبش است تا دارو ندارش را جمع کند
# ماتو اگه ماتئ گوهارن بلئ یه رگئ زهرمارنت mato aqe mate qoharent bale ya raqe zahr marent
نامادری اگر خواهر مادر است منتها یک رگش از زهر مار است (نامادری هرچه خوب باشه مادر نمی شه )
# گد گری اگه نامی بدئنت بلئ نانی بزئنت qad"qery aqe name badent bale nani bazeant
گدایی که نام بدی دارد منتها نان خوبی توش هست
# چم دید مردمان مولاداد گارنت بلئ هست حدایئ که نامی رحمانئ cham did mardoman moladad qarent bale hodaye hast ke name ramane
از نظر مردم مولاداد گم شده است اما خدایی هست که بخشنده و مهربان است
# مردم که حور بی گورا کور بی mardom ke hor bi quora kor bi
ادم که با هم میشه کور میشه ( می خواهی با یکی همراه بشی باید از بعضی خواسته هایت بگذری )
# مدگئ نشانی پرئکن madaqi neshani pereken
نشانه ملخ سنجاقک است (هر چیزی که میخواد اتفاق بیفته حتما پیش زمینه ای دارد
# سال گوزن شودو تونیگئن داچی زاینت برنگنئن کاین منی ترکی بروت بلئ میرا وتی نام بد کوت
Sal quazan shodo toniqin dachi zayant berinaqin kayan meni torki baruot bale mira vati nam bad kota
سالهای خشک تموم میشه شترهای کوچک بزرگ و بچه دار می شوند سبیل های من دوباره رشد می کنند اما بد نامی واسه تو می مونه که سبیل های مرا زدی
# هر که په بئرو بارگین بور بیت مئی جئتین جمازگ رپتر بیت
Har ka pa bero baraqin bor bit me jading jamazaq rapatar bit
همه یک مرکبی واسه سواری گیر اوردند اما مرکب ما سر به دیوانگی زده (شانس با همه یار است جز ما)
# ای پوسگا ننگ و بدینا چوک جنین بیت بهترن ای جنینا لج برینا ماتئ سنتئی بهترن
Ey posaqa nanq"o badina chok janin bit behteren ey janina laj barina mat santi behtaren
از پسر رسوا و بد فرزند دختر باشه بهتره از دختر بی آبرو همون بهتر که مادر نازا باشه
# باز برا حو"ران په شمالا گوارته بی سرین شیپان آپ و لهر بیته لیدیان زرد پلئن بهار چئرته
Baz bara hura pa shamala qarta bi sarin shipan apo lahr bita lidayan zard polin behar charta
گاهی اتفاق می افتد که ابرها از طرف شمال ببارند و دره های کوچولو پرآب و سیلاب شوند و شترها سیر خوردن شوند (اتفاق غیر منتظره )
# وپتگین مردئ میش نر کنت t Vaptaqin marde mish nar kan
کسی که خواب است میش او بره نر میزاید ( کسیکه خواب است از مال دنیا چیزی نصیبش نمی شود )
# شاهون ندیت مه کلئه میشا و مادگین هوشتر کدیگ جنت نیشا
Shahon nadit ma kalae misha o madaqin hoshter kadiq jant nisha
شاخ را تو سر میش (گوسفند ماده )ندیدم شتر ماده آدم خوار نیست (آدم بی عرضه برش نداره )
# زحم دپ دپورا گپته zahme dap tapo"ra qepta
جلوی برش شمشیر را مرهم گرفته و مداواش میکنه (
# ناکاما دلئگ هن شامئ nakama dalaq han shamie
از ناکامی دلئک هم واسه آدم شام میشه (دلئک گیاهی شکم پر کن ) کفش کهنه در بیابان نعمت است
# هوشترئ که نجوکی کوندانی نبورن hoshtery ke najoki kondani naboran
شتری که نمی نشینه زانوهایش را نمی برند (کسی که تعارف نداره ضرر نمی کنه )
# جنین چوکه جاها نشار نگی - حکهین مات بدل ماتو نبی - سواری په کوهو تلار نبیت - دیگرئ کشت و کشارا لیدئیون وش بار نبیت
Janin choke jaha neshar naqi hakkahin mate badal matoo nabit sovari pa koho talar nabit deqere kesht"o keshar lidayon bar nabit
جای دختر را عروس نمی گیرد - جای مادر را نامادری - سوار سرگردون کوه و بیابون نمی شه - از کشت و کشاورزی دیگری شتر من بار نمی شه
( هرچی جای خودش )
دلکش کوزور کندهار نبیت - نادان په گوشگ شوبار نبیت del kash kozoro kand"har nabit nadan pa qoshaq shobar nabit
دل آدم بخواد هیچ وقت سرباز قندهار نمی شه - هرچه به نادان بگی دانا نمی شه
# هر که بم روت په وت روت har ka bam rovt pa vat rovt هر کس بم برود واسه خودش میرود (بم : مرکز ایالت بلوچستان قدیم )
# نانا مپچ په دگرئ واداپا منئند nana mapach pa deqary vadapa manend
نانت را مپز و به امید خورشت دیگری نشین (امید به غیر نداشتن )
# نگن پتکه و کولئی سرئنی naqan patka koly sareni
نانش پخته و نون کوچولویی هم روشه ( تمام کارهاش روبراه )
# تا ترین گرمئن وتی نانا پچ ta tarin qarmen vati nana pach
تا تنور داغ است نانت را بپز ( قدر فرصت ها را دانستن )
# هر کس هارگان جایی وتی بن سنگان کم کن hark as haraqan jaii vati bon sanqan kam kant
هرکس از خرمای پخته شده خود میخوره از وزن انها کم میکنه و موقع فروش چیزی گیرش نمیاد ( قطره قطره جمع میشود وانگهی دریا شود )
# چه سیرا آتکه پیماز تاک جایی cha sira atka pimaz tak jaii
از عروسی میاد پیاز میجود ( با گدایی زندگی کردن )
# هر که کار کنت وتا سپه دار کنت har ka kar kant vata sepah dar kant
هر کس کار میکند وضع مالی خودش را خوب میکند
# امبا کئوتی و کرگ پل کنت amba koti o karaq pal kant
درخت انبه را قطع میکند و از چوب آن حصار واسه استبرق درست میکند . ( کار بیهوده کردن )
# وادی نئی جویی تاکا جایی vadi ny javii taka jaii
نمک نداره نا باهاش برگ درخت بجود ( حکایت از نداری )
# مردئ مه کلاتا راه ندا گئوشتی منی سلاحا بورز درنجئ marde kalata rah nada qovashti meni selaha borz deranje
مرد را تو قلعه راه نمی دادند گفت اسلحه مرا توی قلعه جای بالایی آویزان کنید. ( غرور بالا در صورت تحویل نگرفتن دیگران )
# آ جاها مئنند که پادت مکنن a jaha manend ke padet makana
جایی نشین که بلندت کنند
# بچ که بابووان سرئ لئی کن گورا ترگووز بن مه جوهل بنین چاتان bach ke babovan sari lekan qora tarqaz ban ma johl bonin chatan
پسری که خودش را از پدرش بهتر و بالاتر بداند آخر سری توی چاه می افتد ( غرور کاذب کار دست آدم می دهد ) پسر کو ندارد نشان از پدر تو بیگانه خوانش . . . .
# ناچی ناچ نزان گئوشی زمین کجئن nachi nach nazant qoshi zemin kajen
رقاص رقص بلد نیس