قوم بلوچ یکی از اصیل ترین اقوام ایرانی و آریایی است و همانند سایر اقوام آریایی و ایرانی باور ها و اعتقادات مشترک با سایر اقوام آریایی دارد و برخی از باورها و اعتقادات این قوم متناسب با مهاجرت ها از غرب و شمال غرب به جنوب شرقی و شرایط خاص جغرافیایی تغییراتی ایجاد و با اقوام دیگر که همسایه این قوم اصیل آریایی بوده اند داد و ستد فرهنگی داشته و همان گونه که فرهنگ آریایی قوم بلوچ تاثیر گذار بوده متاثر از فرهنگ همسایگان نیز شده است.
از دیرباز آب در باور ایرانیان مقدس بوده و در مناطق کویری و کم آب همچون بلوچستان از تقدس و جایگاه ویژهای برخوردار بوده و هست. باور و اعتقاد بلوچها به آب و ارزش و احترام به ان زمانی نمایان تر می شود که از باطن و باور در امده و جلوه های ان به هنگام تقدیم آب به میهمان ظاهر شده و به نمایش در می اید .زیرا قوم بلوچ همانند سایر اقوام ایرانی و آریایی مهمان نواز و یکی از شاخص ترین خصوصیات قوم بلوچ مهمان نوازی و احترام به مهمان می باشد .قوم بلوچ برای مهمان خود که وارد منزل او می شود بهترین خوراک ،بهترین مکان و بهترین رفا و اسایش را ارزومند است و بهترین ها را به میهمان تقدیم می کند .یکی ازبهترین ها که ارزش و جایگاه ویژه ای در بین کویریان و ساکنین مناطق خشک دارد آب است به همین دلیل بلوچ به محض ورود میهمان اولین اقدام یعنی ارائه یک لیوان آب به میهمان را وظیفه اعتقادی وباور فرهنگی خود می داند هر چند در ان لحظه میهمان میل به آب نداشته باشد و بلوچ بداند که میهمان چند لحظه قبل در جایی دیگر آب خورده و میل به آب ندارد باز هم برای رعایت این باور که ریشه در اعماق اعتقادی و فرهنگی بلوچ دارد آب تقدیم می کند .اعتقاد قوم بلوچ قبل از اسلام به وجود الهه اناهیتا خدای آب که در اثار سنگ نگاره ها و سنگ نوشته های باستانی بلوچستان نمایان است اثبات می نماید که آب در جامعه بلوچستان و در باور های قوم بلوچ مقدس بوده و پس از اسلام نیز با توجه به ایه شریفه «و جعلنا من الماء کل شی حی»آیه 30 سوره انبیا یعنی (و هر چیز زنده ای را از آب پدید آوردیم )مشخص و بعنوان یک اعتقاد مذهبی و دینی نیز محسوب می شود.در فرهنگ عامه مردم بلوچستان قصه ها و مثل ها و نقل قول های زیادی وجود دارد که آب را از فرزند و اولاد بیشتر دوست دارند زیرا در گذشته ادامه حیات و زندگی مردم بلوچ و خانواده های عشایر و ساکن در شهر ها و روستا ها به دو عامل مهم یعنی آب و زمین کشاورزی برای کشت گندم و آبسته بوده و راه های ارتباطی و وسایل حمل و نقل برای واردات گندم و مایحتاج خوراکی از سایر مناطق فراهم نبوده بنآبر این اگر خانواده ای چندین فرزند خود را به دلیل بیماری و یا در جنگ بین قبیله ای از دست می داد کاملا نآبود نمی شد و امید این را داشت که خداوند به او فرزندان دیگر عطا کند و ادامه حیات دهد اما اگر زمین کشاورزی و یا سهم آب او را از وی میگرفتند یعنی نآبودی کامل و امکان ادامه حیات نداشت و این خانواده محکوم به مرگ بود به همین دلیل در مثل ها و فرهنگ عامیانه عنوان شده که آب از فرزند برا ی بلوچ عزیز تر و مهم تر است همچنین قنات ،هوشآب،و ظروف سفالی یعنی کوزه و نیز مشک آب در فرهنگ بلوچ از ارزش و جایگاه خاص برخورد دارند زیرا باعث ذخیره و نگهداشت آب مقدس می شوند . آب در باور بلوچ هم اسمانی است و هم زمینی به این دلیل اسمانی که ریشه در اعتقاد و معنویت داشته یعنی قبل از اسلام اسطوره اناهیتا که همیشه آب حیات است و مادر و پشتیبان مردم با عواملی که آب را حرمت نمی گذارند و باران را عزیز نمی پندارند در نبرد ،جنگ و پیکار است و از دیوهایی که قنات ها و هوشآب ها و برکه ها را به خشکی می کشانند متنفر و بیزار است و بعد ازاسلام هم باران را رحمت الهی و قطره های باران را معنویی و نزولات اسمانی می پندارد مگر اینکه به دلیل ظلم و اعمال بد انسانی خود او این قطره های رحمت تبدیل به عذآب الهی گردند.وآب در باوربلوچ زمینی است یعنی با زور و بازوی خویش وبا زحمت و تلاش دل سنگ،کوه و زمین را باید بکند تا به معدن و معنویت برسد و سرآب بیآبان را مبدل به آب زلال و گوارا و دل کویر و برهوت را به بهشت و نخلستان سرسبز تبدیل نماید پس بی دلیل نیست که بلوچ آب را هم زمینی و هم اسمانی می پندارد.
باور های مذهبی آب روان
در ایین زردشت که دین و ایین باستانی بلوچها بوده احترام به آب روان واجب بوده و بی حرمتی به ان مجازات های سختی را در پی داشته در اوستا داستانهای زیادی حاکی از مجازات و شکنجه افرادی که به آب روان بی احترامی کردند وجود دارد . در دین مبین اسلام و کتآب مقدس مسلمانان قران کریم نیز آب جایگاه ارزشمندی دارد و با توجه به حوادث تاریخی و در گذر زمان آداب و باور های مقدس و مذهبی خاص در مورد آب شکل گرفته است مثلا موضوع آب و بستن آب برروی یاران امام حسین (ع) که یکی از حوادث مهم تاریخی مذهبی ناجوانمردانه و غیر اخلاقی بود واز ان موقع به بعد عبارات «سلام بر لب تشنه امام حسین (ع)» و«حسین (ع)تشنه لب »و همچنین تفاوت احکام فقهی در مورد آب روان و آب راکد نشانگر جلوه های مذهبی آب در فرهنگ مردم است.
مثل های زیر بیانگر باور های مذهبی مردم راجع به آب و اعتقادات دینی مردم در خصوص
آب می باشند .
«آب خوش از گلو پایین نرفتن » به عنوان لعن و نفرین بکار برده می شود
«الهی حوضت آب نگیره » که ارزش وجود آب را می رساند
مثل های مشترکی هستند که ریشه در باور های مذهبی دارند .
مثل های بلوچی
آب په امام رضا نه دنت ءو جان په عزراییل
Aap pa emaam razz na dent o jaan pa ezraaeil
یعنی آب به امام رضا نمی دهد و جان به عزراییل کنایه فرد بخیل است
آب جان ء پاک کنت ء راستی دل ء
Aap jaan a paak kant o raasti dela
یعنی آب بدن انسان را وراستی قلب او را پاک می کند کنایه از اهمیت راستی و صداقت است
آب که هست تیمم روا نهنت
Aap ke hast tayamom rave nahent
آب که هست تیمم روا نیست کنایه از اینکه با بودن افراد با تجربه کارها را به افراد مبتدی نمی سپارند
و مثل های فراوانی از این قبیل بیانگر باور های مذهبی مردم بلوچ در خصوص ارزش و جایگاه آب هستند .
آب که اوشتاتگ بیت پوسیت
Aap ke oshtaatag bit posit
آبی را که راکد است می گندد ،در مذمت همیشه در یک جا ساکن بودن ودر تمجید مسافرت
جایگاه آب در فرهنگ عامه مردم بلوچستان
ضرب المثل های مربوط به آب
1-آبرو آب ءجو نه انت
aabroo aape oiw nahent
آبرو آب جوی نیست اشاره به حفظ حیثیت و آبرواست
2- آب ءبگندءشلوار ءبه لانچ
Aapa bagend o shalwaara belaaneh
آب را ببین سپس شلوارت را بالا بکش اشاره به اهمیت تحقیق وبررسیقبل از عمل
3- آبء بگند و پچان به کش
Aapa begend o pochaan bekash
آب را ببین و لباست را در بیار یا به حمام نرسیده لباست را در نیار کنایه از عجله کردن و انجام مراحل پایانی کاری قبل از مقدمات و مراحل آبتدایی ان
4-آب ءبیارءدستان بشود
Aapa beyaar o dastaan be shawd
آب را بیاور و دست ها را بشوی وقتی چیزی موجود نباشد
5-آبء په وتی زورء په برزگ ء بارت
Aapa pa waei zaura pa borzaga baart
آب را به زور به سر بالایی می برد کنایه برای انجام دادن کاری با زور و بدون منطق
6- آب ءَ دزء نمبء چون کنی ؟
Aapa dozz e nambe chown kane?
آب را می دزدی نم ان را چه کار می کنی؟ کسی که کاری می کند و فکر می کند دیگران نمی دانند ولی اثر و پیامد ان باعث بر ملا شدن ان می شود
7-آب ءَ دور سری گردیننت ءُ پدا ورانت
Aapa doore sari gareenant o pada waraant
آب را دور سرش می گردانند وسپس می خورند ،محبوبیت فردی را بین مردم نشان می دهد
8- آب ءَ لُرد کنت ءُ جندی ماهیگ گیت
Aapa lord kant o jendi maahiggit
از آب گل الود ماهی می گیرد
9- آب ءَ گوربند داریت ءُ کارچ ءَ ه?
Aapa goorband daant o kaarch ahadh
آب را بند محکم نگه می داردو کارد را استخوان نگه می دارد
10- آب ءِِِِ پرینتین
Aapa perenton
آبرو او را بردم :برخورد بافرد خلافکار
11- آبءَ ?پ هشک بیت بلی روگن ء?ب پراه روت
Aaea thap hashk bitbale yougen e thap praah rot
زخم آب خشک ولی زخم روغن بیشتر می شود یعنی زخم برخورد فیزیکی خوب می شود ولی زخم زبان بهبود ندارد
12- آب زندگانی وارتگ نه مریت
Aape zendagaani waartag na merit
آب حیات خورده نمی میرد :عمر طولانی داشتن
13- آب ء که په جوا روت وتی به وارت گهترانت که بیگانگی به وارت
Aapey ke pa jowaa raot wati bewaart gehter ent kebigaanngi be wart
آبی که در جوی جریان دارد خویشاوندبخوردبهتر است تا غریبه :اهمیت کمک به خویشاوندان
14- آبءُ اچش اینت
Aapo achesh ent
آب و اتش است ،وسایل نقلیه موتوری که احتمال سو ختن انها هست
15- آب ءُ شیر انت
Aapo shir ant
مانند آب و شیر شده ، اختلاط دو گروه یادو چیزکه جدا شدنی نباشند
16- آبءُماهیگ انت
Aapo maahig ant
مانند آب و ماهی است ،لازم ملزوم یکدیگرند
17- آب و نان شه منی گ? ایر نروت
Aapo naan sha mani gothaa eyr na rot
آب و نان ازگلوی من پایین نمیرود ، اوج غمزدگی و ناراحتی
18- آب مان تلار او شتیت
Aap maan talaraa oshtit
آب روی زمین سنگی و سخت می ایستد کنایه فرد بخیل سرمایه دار
19- آب په بیل پداروت ءُ زهگ په پسء پداروت
Aap pa beyl e pada raot o zahg pa pese pada raot
آب به دنبال بیل و بچه به دنبال پدرش میرود ،فرزند مانند پدرش عمل می کند
21- آب که ریست به بینی کودک زیر پا یا آب تان دپءَکودک چیر پادءءُ
Aap ke rasit be bini Kodak zeyr pa یا aap taan daapa o Kodak cheyr paad a
وقتی مساله مرگ و زندگی باشد نزدیک ترین افراد را فدا می کند
22- آبء سرء َکشک کشیت
Aape sara kashk ey kashit
روی آب خط میکشد کنایه ار فردی که برای حفظ ظاهرحرف میزند ولی به طور جدی نمی خواهد کاری انجام دهد
23- آبء منتگءَروگن در نه بیت
Aape mantgaa rugen dar ni bit
از ریختن آب در مشک وبه هم زدن ان روغن بیرون نمی اید کنایه از اینکه از هر کسی به اندازه تعدادش انتظار داشت
24- آب مان چمانی هشک بوتگ
Aapmaan chammaani hoshk bootag
آب در چشمان او خشک شده است کنایه از ضعف و لاغری است
25- آب په پگل ءَجوان انت
Aap pa pogola jowaanent
آب برای قورباغه خوب است کنایه فردیکه قدر امکاناتی را که در زندگی دارد نمی داند
26- آب جانءَ پاک کنت ءُ راستی دلءَ
Aap jaanaa paak kant o raasti dela
آب بدن انسان و پاک میکند وصداقت قلب او را ،اهمیت راستی و دوستی
27- آب چه اسیآب ءَ کپتگ
Aap cha aasiaaba kaptg
آب از اسیآب افتاده ،فروکش کردن التهآب و گرمی یک موضوع
28- آب چه بن آبءَ لُردانت
Aap cha bon aapa lird ent
آب از سر همیشه گل الود است عدم رعایت یک مطلب از جانب بنیان گذاران ان
29- آب که ریچت نمی درا بیت
Aap ke rchit nimbi draa bit
آب که میریزد نم ان اشکار میشود ،سرمایه دار بودن یا فقیر بودن وهر صفت خوب یا بد بلاخره خود را نشان میدهد و نمانان میکند
30- آب که چه سرءَ گوست چه یک سری چه ده سر
Aapke cha sara gowst che dah sar
آب که از سر گذشت چه یک قد چه ده قد ،دچار مصیبت های متعدد شدن
31- آبءُ آبادانی اولادءُسرگردانی
Aap o aabaadani o vlaad sargaardani
آب باعث آبادانی و اولاد باعث سرگردانی ،در مذمت اولاد ناصالح و ترجیح آب به اولاد
32- گلاس آب ءُصد سال وپا
Galaase aapo saad saal wapa
یک لیوان آب و صد سال وفاداری ،احترام و حرمت نان و نمک خوردن کسی
33- آب که بیت آبادی بیت
Aap ke bit abaadi bit
آب که باشد آبادی ایجاد میشود ،اهمیت آب درعمران و آبادانی
34- آب مان آبدارء َاوشتیت
Aap maan aapdaar o shtit
آب در استخر جمع میشود اشاره به شخصیت و ظرفیت و وقار
35- آب نه انت نمبانی سرءَ اشنا کنت
Aapna ent nambaani saraa aashnaa kant
آب نیست روی نم آب شنا میکند اشاره به کار نآبه جا انجام دادن و لاف زدن بی خود زدن
36- آب که اوشتاتگ بیت پوسیت
Aap ke oshtaatag bit posit
آبی را که راکد است می گندد ،در مذمت همیشه در یک جا ساکن بودن ودر تمجید مسافرت 37- آبی که همگ وهدمان جوا بروت شونز جنت
Aapey ke hamig wahd maan jowaa borot shounz jant
آبی که همیشه از یک سو برود جلبک میزند ،اشاره به کسی که روند یکسانی دارد و تصمیم به تغییر ان وضیعت نداسته باشد
38- آب همگ وهد مان جو نه انت
Aap hamog wa hd maan jiwaa na ant
آب همیشه در جوی نیست اشاره به فراهم نبودن شرایط برای بلعکس برای همیشه

مشاغل مربوط به آب در بلوچستان

Dehgaan 1- دهگان
یا همان میر آب به کسی میگویند که مسولیت تقسیم آب قنات و سرپرستی قنات را به عهده دارد و از نظر طبقات اجتماعی مربوط به طبقه خاص می شود و به صورت موروثی نسل به نسل منتقل که پس از مرگ پدر به پسر بزرگتر و لایق تر این مسئولیت واگذار میشود
Moggaanni2- مگنّی
کسی که معماری و حفاری قنات تخصص اوست و سر پرست تیم لایروبی قنات به عهده او می باشد وی در مکان یآبی محل قنات و پیدا کردن آبهای زیرزمینی مهارت ویژه ای دارد
Bach aak3- بَچَک
کارگر مخصوصی که وظیفه او تحویل آب و باز و بسته کردن (گوربند)یعنی محل تقسیم آب بند مخصوص جوی آب می باشد و وظیفه او آبیاری زمین های کشاورزی اربآب خود بوده و همیشه بیل مخصوص که در اصطلاح محلی به ان کولا? می گویند بر دوش او و اماده باش می باشد آب را به قسمتهای کوچک زمین یعنی کرت ها هدایت کند
Baazeyaar 4- بازیا
فردی که علاوه بر وظایف بَچَک وظیفه کاشت و داشت و برداشت محصول را در زمین اربآب نیز به عهده دارد .
مکان های خاص مرتبط با آب
1- بن کهن
یعنی همان اولین چاه قنات که حفر می شود و مادر قنات می باشد و تعیین جا و مکان که این اولین چاه یعنی بن کهن حفر می شود بسیار مهم است هم از نظر سفره زیر زمینی آب که شناسایی شود هم از نظر مکانی که ارتفاع حفر اولین چاه مناسب باشد هم از نظر شیب که سایر چاه های قنات با ارتفاع کمتر و شیب مناسب حفر شود تا در اخرین قنات ا ب روی زمین جاری گردد
2- سوپپه
به تونل های بین دو چاه قنات در اصطلاح محلی سوپه می گویند و به اخرین تونل که بعد از ان آب روی زمین ظاهر می شود و سر چشمه می باشد بیشتر اصطلاحات سوپه بکار می رود
3- هوشآب
یعنی جایی که آب نگه داشته می شود و به تعبیر امروزی بند آبی که عموما در مناطقی که قنات نبوده و یا امکان حفر قنات مشکل بوده یعنی مناطق کوهستانی در مکانهای خاصی که از دو طرف در محاصره کوه بوده بوسیله سنگ و خاک . بند های سنگی خاکی رامی ساختند تا آب پشت ان جمع شود ودرهمان پشت بند که رسوبات خاک و املاح جمع می شد و خاک رس مناسبی داشت گندم و سایر حبوبات و حتی در دوردست تر ان درخت و نهال خرما می کارند به این مکان هوشآب یا هوشآب می گویند .
4- دیوانجاه
به مکانی که میر آب یعنی همان دهقان و ریش سفیدان و صاحبان عمده زمین های کشاورزی و کد خداو سایرمعتمدین جمع می شوند و شورایی را تشکیل می دهند وبحث وتبادل نظر درخصوص تقسیم آب ،قیمت آب و نظارت برتقسیم آب همچنین جمع اوری کمک برای لایروی قنات ( حشر) یعنی تعاون و همکاری در خصوص قنات و افزایش آب ان می پردازند دیوانجاه می گویند .
دیوانجاه در مسیر آب قنات به زمین های کشاورزی و در زیر سایه درختان ونخل های خرما در محل مناسب دایر میگردد و دهقان و ریش سفیدان با لباسهای محلی بصورت دو نیم دایره دو طرف جوی آب و روبروی هم می نشیند و مشغول بافتن سبد حصیری به نام سند که خوشه های خرما را در ان می گذارند تا از باد و حشرات محافظت شود و نیز بافتن طنآب حصیری و پذیرایی با خرما و قلیان محلی مشغول بحث وتبادل نظر می باشند . در آبتدای جلسه اخبار روز روستا و خبر های مهم و مرتبط با آب و قنات مطرح و ضمن نظارت به تقسیم آب که به روش سنتی یعنی تاس وکپَل انجام میشود حتی در مواردی به حل اختلافات مربوط به خرید و فروش آب و زمین ها و اختلافات بین دو نفر و یا حتی اختلافات خانوادگی می پردازند یعنی دیوانجاه در قدیم نقش شورا ی محل و روستا ی امروز و شورای حل اختلافات امروزرا داشته است .
5- گولم gowlm برکه آب
محلی که مانند حوض یا استخر بزرگ در مسیر جوی آب بطور طبیعی ویا مصنوعی توسط مردم ایجاد می شود که کاربرد های زیادی داشته است از جمله در قدیم اطراف برخی از برکه ها را با حصیری می پوشانند و برای حمام و وضو خانه استفاده می شده و برکه های سرباز محل تجمع و شنای جوانان و مردم در تآبستان بوده و همچنین برکه های مخصوص برای استحمام داماد در مراسم عروسی بوده و هنگام استحمام داماد که مراسم خاص و پایکوبی و رقص محلی و اواز خوانی اجرا می شده و در اشعار و ترانه ها آب عنصر اصلی بوده است